Εσωτερικά και εξωτερικά της Μονής υπάρχουν τοιχογραφίες. Εντυπωσιακός είναι ο εσωτερικός της διάκοσμος με τον τεράστιο πίνακα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, την ιστόρηση του Ακάθιστου Ύμνου, καθώς και την ιστόρηση του μαρτυρίου της Αγίας Χρυσής. Η τοιχογραφία εξιστορεί τη σύλληψη της Αγίας, καθώς μαζεύει ξύλα με άλλες κοπέλες, την ευλογία που παίρνει από τον πνευματικό της για να αντέξει το μαρτύριο και ακολουθεί η σκηνή του βασανισμού και της εκτέλεσής της. Στο νότιο τοίχο της Μονής μία τοιχογραφία παριστάνει τον Άγιο Ιλαρίωνα, Δεσπότη Μογλενών και η δεύτερη έχει ως θέμα "Το εν Χώναις θαύμα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ".
Η μονή του Αρχαγγέλου, το 1790, είχε την ίδια τύχη με το μοναστήρι των Προμάχων, δηλαδή πολιορκήθηκε και καταστράφηκε από τους Τούρκους. Οι μοναχοί του σκοτώθηκαν όλοι. Ήταν τότε που εξισλαμίσθηκαν οι κάτοικοι της Νότιας, οι οποίοι ανέλαβαν το έργο της πυρπόλησης.
Μοναχοί και πάροικοι, όσοι δε σκοτώθηκαν, σκόρπισαν και η ερήμωση της μονής κράτησε πάνω από μισό αιώνα. Το 1858 με άδεια του Σουλτάνου επανιδρύεται η μονή. Η πρωτοβουλία αποδίδεται στο μητροπολίτη Μογλενών Μελέτιο. Με την επανίδρυση της μονής είχαμε και τη μετονομασία της σε Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Πιθανολογείται ότι αυτό έγινε σε ανάμνηση της σωτηρίας των κατοίκων του χωριού από τη μανία των εξισλαμισθέντων την ημέρα της εορτής του Αρχαγγέλου.
Με την επανίδρυσή της η μονή ανακτά τα ακίνητά της με επίσημο έγγραφο της τουρκικής διοίκησης. Τότε αρχίζει η έντονη πνευματική κι εκπαιδευτική της δραστηριότητα. Στα κελιά της διδάσκονται τα Ελληνικά γράμματα.
Από τη μονή βγαίνουν οι πρώτοι γραμματισμένοι, οι οποίοι με τη σειρά τους μορφώνουν κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Με την πάροδο του χρόνου φθάνουμε και στην θρυλική εποχή του Μακεδονικού Αγώνα. Η μονή συμβάλλει, με την προσφορά των χώρων της και το συνωμοτικό έργο των καλόγερων της, στη μεγάλη εθνική υπόθεση. Η επίκαιρη θέση της, οι φυσικές προσβάσεις της, την μετατρέπουν σε σταθμό για τα περαστικά Ελληνικά αντάρτικα σώματα.
Σύμφωνα με τις εκθέσεις Ελλήνων αξιωματικών, η μονή θεωρείται κεντρική αποθήκη όπλων. Στο κελί της νοσηλεύθηκε το χρονικό διάστημα Δεκεμβρίου-Φεβρουαρίου 1905 ο καπετάν Ματαπας, όταν έσπασε το πόδι του. Κι ο ίδιος χρησιμοποίησε πολλές φορές για κάλυψη τη μεταμφίεση σε ιερέα της Μονής.
Εκτός από το διάσημο καπετάνιο κι άλλοι μαχητές, όπως ο Βαλάνης και ο Δράγας κατέφυγαν σ'αυτήν για ανεφοδιασμό και ανάπαυση. Αυτή η δραστηριότητα γρήγορα έγινε αντιληπτή από τους κομιτατζήδες, οι οποίοι όμως περιορίσθηκαν σε γραπτές απειλές. Σώζονται ακόμα επιστολές του αρχικομιτατζή Αποστόλ Πέτκωφ με τέτοιο περιεχόμενο.
Από το 1940 και για πενήντα χρόνια η Μονή έμεινε έρημη και εγκαταλειμμένη. Το 1989 Η Μητρόπολη Εδέσσης Πέλλης και Αλμωπίας την αναβίωσε με την εγκατάσταση σ' αυτήν μοναχικής αδελφότητας. Σήμερα έχει έξι μοναχούς και έναν δόκιμο. Βρίσκεται κάτω από την πνευματική καθοδήγηση και τις ευλογίες του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτου Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κ.κ. Ιωήλ.
Η Μονή πανηγυρίζει δύο φορές το χρόνο. Μια φορά την τρίτη μέρα του Πάσχα και δεύτερη φορά, επίσημα, στις 6 Σεπτεμβρίου.
http://4dim-aridaias.pel.sch.gr
&
http://www.gonia.gr
